Kritische bijdragen over ideologisch gekleurde vormen van westerse culturele antropologie.

De geesteswetenschappen nemen in hoog tempo afscheid van het postmodernisme. Filosofen, historici, sociologen en antropologen staan opnieuw voor een intellectueel draaimoment. Na de linguistic turn en de cultural turn is er nu een ethische wende. In tal van cultuurwetenschappen probeert men om oudere tradities en concepten weer zinvol in te zetten. De geesteswetenschappelijke carrousel brengt deze heroriëntering in kaart. Deze nieuwe ronde in het debat over de verhouding van wetenschap, politiek en cultuur wordt eerst gevolgd op wetenschapsfilosofisch niveau. (...) Vervolgens komt de huidige politieke discussie over identiteit, tolerantie en solidariteit aan bod. Het leggen van een geloofwaardig verband tussen moraal, politiek en wetenschap blijkt een oefening in intellectuele evenwichtskunst. (shrink)

In deze bewogen ‘Notities over de verloren ziel van de cultuur’ signaleert Jack Miles hoe religie tot kitsch dreigt te verworden wanneer we haar uitsluitend bezien in concurrentie met de voortschrijdende wetenschap. Pas zodra we deze tweestrijd over rivaliserende kennisaanspraken opgeven en onze duurzame onwetendheid onder ogen zien, is er ruimte voor een religiositeit die geen kitsch is en het ontzag, de verering en de angst voor het Onbekende een plaats geeft in ons leven. Uiteindelijk zouden de (...) klassieke religies van Europa - judaïsme en christendom – een analoge plaats moeten krijgen in de bestudering van onze cultuur, doordat we ze bezien per differentiam, waardoor we ze met een antropologische nieuwsgierigheid tegemoet kunnen treden. (shrink)

This study examines Will Kymlicka's liberal defense of minority rights. The startingpoint of his argument is provided by a particular conception of individual freedom, which stresses the need for a context of choice in which it can be exercised. This contextof choice is conceived of as a societal culture, i.e. as „an intergenerational community, more or less institutionally complete, occupying a given territory or homeland, sharing a distinct language and history”. As far as societal-cultural membership is constitutive for the freedom (...) and identity of the individuals, it can be considered as a Rawlsian primary good. Confronted with the fact of multinational and poly-ethnic States, thisconsideration involves the need for an equal distribution and protection of this good for all composing national or ethnic minorities. Group-differentiated measures thus are required by the liberal care for individual freedom and equality; but simultaneously they are limited by these very same principles. This point reveals the main difference with a communitarian approach to cultural politics. For the communitarian self being constituted by particular cultural characteristics, a politicsof the common good aims at securing the character of a culture rather than its existence as a societal culture. Therefore it is regulated by considerations of cultural preservation as such, not as required by the liberal principles of individual equality and freedom. (shrink)

In this expository article, a presentation is given of A.C. Crombie's life work in the history of science, Styles of Scientific Thinking in the European Tradition. The History of Argument and Explanation in the Mathematical and Biomedical Sciences and Arts (1994). The importance of this work for the philosophy of science and epistemology is comparable to the more renowned work of the 1960's and '70s, but threatens to be paradoxically overlooked because of its gigantic proportions. (No thorough study of the (...) book appeared up to now.) Crombie's earlier work started from a provocative version of continuism in the debate about the rise of modern science, ascribing the origin of the experimental tradition to methodological forebears in the thirteenth century (Grosseteste). Rather than revivifying this quarrel now, Crombie has offered us an emergentist picture of the rise of six subsequent major styles of science (using grand units of analysis) from the Greeks up to Darwin. These styles of thinking are superimposed upon another in that the definite breakthrough of each next style is consequent upon the recognition of the proper limits of the full grown previous style. In a first group, Crombie assembles three major styles for revealing regularities in individual phenomena, i.e. where the consideration of the collective to which the phenomenon belongs is not required for recognizing the regularity. Here we have (S1) the ancient style of postulating principles and entities according to a more or less apriorical evidence type or in axiomatic fashion; (S2) the experimental tradition from Alhazen up to Newton, and (S3) the style of hypothetical modelling, combining the former two in the vein of the rational artist as an (ultimately, also cognitive) engineer. In a second group the styles dealing with regularities discoverable only in a collectivity of phenomena are dealt with. Here we have the (S4) probabilistic style superimposed on the classical picture of rationality made up by the achieved styles in the first group. Then (S5) the taxonomic style is ready to be combined, finally, with S4, in order to discover the statistical economy of living nature in (S6), the 'genetic' style, culminating in Darwin's history of nature (which was to be expected). On the other hand, the latter style is traced back to the 16th and 17th century project of a history of languages and culture, of knowledge, and of mankind (which is a more surprising connection made by Crombie). In a final section some philosophical remarks are made regarding Crombie's project; mainly with respect to the larger perspective, in Crombie's terms, of an 'intellectual anthropology', or alternatively, in terms of a 'comparative epistemology'. Also the absence of a real analysis of the very concept of style is noted. (shrink)

1. Opzet en ontwikkeling van een comparatief model -- 2. Culturen in het licht van een comparatief model -- 3a. Wetenschap, zen en theologie.

Else Margarete Barth (1928-2015) was een Noors-Nederlandse filosoof.0Else Barth vond dat filosofie in dienst zou moeten staan van de combinatie van medemenselijkheid en helder, geïnformeerd denken en discussiëren. Barth was ervan overtuigd dat zorgvuldig redeneren en debatteren noodzakelijk is voor het verbeteren van menselijke relaties. Met logica als wapen bestreed ze vaagheid en vooroordelen. Om logica van betekenis te maken voor het praktische leven, verbond ze het met analytisch onderzoek naar ideeën die rondwaren in wetenschap en politieke (...) class='Hi'>cultuur. Haar bijzondere belangstelling ging daarbij uit naar anti-argumentatieve en anti-parlementaire houdingen en denksystemen die, vaak ten faveure van een hoger doel, minachting voor (groepen) individuen legitimeren of zelfs aanmoedigen. Met haar pleidooi voor een 'empirische logica' leverde Barth een originele bijdrage aan de Europese wijsbegeerte, die ook voor de huidige tijd relevant is.0'Empirische logica' is een selectie uit Barths werk. De bundel bevat voorbeelden van toegepast empirisch-logisch onderzoek, naar de logische grondslagen van het Duitse idealisme bijvoorbeeld, die volgens Barth dezelfde zijn als die van de klassieke homeopathie, naar het denken van de Noorse nazi Quisling, maar ook naar de onevenredige aandacht voor 'gemiddelden' in de sociale wetenschappen, die tot stigmatisering leidt. In beschouwende stukken reflecteert de auteur onder meer op het belang van cultuur-georiënteerd logica-onderwijs en zoekt ze een verklaring voor de kloof tussen logica en politiek. Ten slotte zijn essays0opgenomen die Barth schreef over filosofen die haar inspireerden: Bertrand Russell, Evert Willem Beth en Arne Naess. (shrink)

Niettegenstaande de tendens van het failliet van het multiculturalisme is multiculturele dialoog niet weg te denken in een zich globaliserende wereld. Taylor, Gadamer, Honneth en Kymlicka hebben een bijdrage geleverd op het vlak van de erkenning van identiteit, respect en waardering van verschil. Wij voeren het argument aan dat bovenstaande auteurs niet ontsnappen aan het postmodernistisch dilemma van zelfautonomie en slachtofferschap. Dit komt doordat zij in hun rationale vertrekken van het afzonderlijke subject en deze situeren in een ruimte-tijd waarin de (...) tijd slechts een historische rol heeft en de ruimte geen actieve rol speelt. Tegenover deze uitvloeisels van het postmodern denken stellen wij het eco-communau-tarisme. Vanuit de vaststelling dat het individu denkt, spreek en handelt in de context van zijn taal en cultuur en dus vanuit zijn gemeenschap, situeren wij dit subject en de gemeenschap tevens in een particulier territorium of het ecotoop. Door middel van Hacking’s sociaal constructivisme, het Leibniziaanse meerwereldenbeeld en het biologische paradigma als nieuw denkkader, structureren wij de gemeenschap volgens een cyclisch en een lineair tijdverloop. Het cyclische waarborgt de traditie van een gemeenschap, het lineaire doet de gemeenschap evolueren naar een moreel betere toekomst en heeft een transcendent statuut. Het eco-communautarisme biedt het kader voor een kwalitatieve evolutie van individuen en gemeenschappen. Het normerend aspect hiervan is de pluriforme en multiculturele dialoog. (shrink)

Scruton reflecteert in zijn essay op de problemen van afgoderij voor de seculiere wereld aan de hand van het elementaire verschil tussen fantasie en verbeelding.

‘Hoe dat ook moge zijn, één ding is duidelijk: welke kenmerken van de Europese cultuur worden benadrukt, hangt af van datgene waarmee Europa wordt gecontrasteerd. Dus mijn eerste punt is: probeer niet Europa te definiëren met behulp van positieve begrippen, maar met behulp van cultuurvijandige begrippen, door het te contrasteren met de vijand.Ik heb weinig toe te voegen ter verduidelijking van het begrip ‘‘cultuur’’, maar ik zou wel iets willen toevoegen dat ontbreekt in de gangbare beschrijvingen van cultuurkenmerken, (...) een kenmerk dat ik uiterst relevant acht voor de omschrijving van de Europese cultuur. In de Europese cultuur hebben gemeenschappelijke herinneringen, met name aan de twee wereldoorlogen, een grote rol gespeeld in de totstandkoming van de cultuur. Ik zou zelfs willen beweren dat Europa als culturele eenheid meer blijk geeft van collectieve herinneringen dan van collectieve normen en waarden.’. (shrink)

Bevat het religieuze discours aanspraken die vergelijkbaar zijn met de aanspraken die in strict cognitieve contexten, zoals wetenschap, gemaakt worden? Is van het spreken over religieuze fenomenen, en van het religieuze spreken, in enige zin een rechtvaardiging mogelijk die men kan vergelijken met de manier waarop wetenschappelijke of alledaagse overtuigingen zich lenen tot rechtvaardiging? Hoe zou zo'n rechtvaardiging er moeten uitzien? De bijdragen in deze bundel cirkelen rond deze vragen. De hefboom wordt echter ook dieper aangezet. Is het element van (...) overtuiging (belief) of geloofsinhoud, dat aanwezig lijkt in de meeste vormen van religiositeit, de grond voor andere aspecten zoals de religieuze praktijk en houdingen? Of zijn andersom de praktijken en (vertrouwvolle) houdingen de grond waarop religieuze overtuigingen eerst kunnen bloeien? Naast werk van Vlaamse auteurs, werden ook vertaalde artikelen opgenomen van D.Z. Philips en Alvin Plantinga. Paul Cortois (1954) is doctor in de wijsbegeerte. Momenteel is hij verbonden aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte (KU Leuven) en aan de Vakgroep Filosofie van de Universiteit Antwerpen (UFSIA). Walter Van Herck (1962) is doctor in de wijsbegeerte. Hij is verbonden aan de Vakgroep Filosofie van de Universiteit Antwerpen (UFSIA) en aan de Karel de Grote-Hogeschool Antwerpen. (shrink)

Er zijn twee domeinen in de traditie van het Europese humanisme, dat van de democratie en dat van kunst, literatuur, filosofie en dergelijke. Alexis de Tocqueville geeft in zijn boek over de democratie in Amerika middelen aan om degeneratie van de democratie tot een zacht democratisch despotisme te voorkomen. Tot die middelen behoren bestuurlijke decentralisatie en het invoeren van kleinschalige organisatievormen. Een ander middel zijn bijvoorbeeld nationale debatten en het activeren van een partijsysteem ten tijde van grote nationale bedreigingen. Het (...) is van belang naast werk en spel ruimte te scheppen voor vrije tijd, tijd die vrij is voor kunst, literatuur, filosofie en dergelijke. (shrink)

Beschouwingen over de instandhouding van menselijkheid en moraal in het postmoderne relativisme.

‘De popularisering van de hoge cultuur is tegenwoordig de rechtvaardiging van de cultuur als zodanig. Als iets goed is, als iets nobel is, moet het gedeeld worden, en wel zo breed mogelijk. Natuurlijk is de democratisering van de hoge humanistische cultuur in een kapitalistische beschaving problematisch. [...]Toch is het onzin om te veronderstellen dat we een verhevener en humanistischer publieke cultuur zouden hebben als we niet meer zouden proberen de toegang tot ons erfgoed te verbreden. Een (...) democratische toegang tot de humanistische cultuur lijkt hoe dan ook een goede zaak, ook als we niet zeker weten tot op welke hoogte deze toegang de geest verheft.’. (shrink)

Een kleine politieke filosofie Moeten rokers vrij gelaten worden te roken in de horeca, of mag de staat hun dat verbieden? Is Laura Dekker vrij op zeilreis te gaan, of had de staat haar thuis moeten houden? Zijn allochtonen vrij hun eigen cultuur te behouden of moeten zij juist integreren? En zijn wij vrij om onze welvaart te vergroten ook als dat het klimaat grote schade toebrengt? Nadat onze vrijheid in de jaren zestig en zeventig enorm is toegenomen, beleven (...) we nu een periode waarin die vrijheid wordt herijkt. Het streven dat burgers vrij moeten zijn hun leven naar eigen goeddunken in te richten botst nu met de roep om 'grenzen aan de vrijheid'. Deze strijd om de vrijheid vormt het hart van vele controversiële politieke kwesties die het afgelopen decennium het publieke debat beheersten. In Het huis van de vrijheid bespreekt Rutger Claassen deze kwesties met een filosofische blik. Hij neemt stelling tegen eenzijdige opvattingen van vrijheid en verdedigt haar als het ideaal van de autonome burger. Dat ideaal vraagt er echter wel om vrijheid in samenhang te zien met andere politieke idealen, zoals welzijn, veiligheid, gelijkheid, democratie en gemeenschap. Claassen laat zien dat het vrijheidsideaal - ondanks alle kritiek - onmisbaar is, maar hij schetst ook hoe het komt dat het zo gemakkelijk voor totaal verschillende politieke programma's kan worden misbruikt. (shrink)

De filosofie heeft de cultuur als symbolische aktiviteit van de mens pas laat ontdekt. Pas Giambattisto Vico trachtte de geschiedenis als een organisch proces in zijn filosofie te betrekken. Kant en Herder ontwikkelden op eigen wijze deze cultuurfilosofie verder. In de afgelopen eeuw zijn de theorieën zover uitgewaaierd dat er nauwelijks meer een metafysische synthese te vinden is, die alles kan bevatten.